Obornik to jeden z najcenniejszych nawozów naturalnych wykorzystywanych w ogrodnictwie oraz rolnictwie ekologicznym. Dostarcza on nie tylko podstawowych makro- i mikroelementów, ale również poprawia strukturę gleby, wspomaga rozwój życia biologicznego i zwiększa zdolność gleby do magazynowania wody. Jednak pomimo licznych korzyści, pojawiają się pytania o jego wpływ na odczyn gleby. Czy obornik może zakwaszać glebę? Odpowiedź na to pytanie wymaga uwzględnienia wielu czynników, w tym rodzaju obornika, sposobu jego przechowywania, dawkowania oraz rodzaju gleby, na której jest stosowany.
Charakterystyka chemiczna obornika
Obornik składa się z odchodów zwierząt gospodarskich, ściółki oraz produktów rozkładu materii organicznej. W zależności od gatunku zwierzęcia, obornik może różnić się zawartością azotu, fosforu, potasu, wapnia, magnezu, a także substancji organicznej. Przykładowo, obornik bydlęcy jest bardziej zrównoważony pod względem składników pokarmowych, podczas gdy koński ma więcej suchej masy i szybciej się rozkłada.
Odczyn (pH) obornika w stanie świeżym zwykle mieści się w przedziale od lekko kwaśnego do obojętnego (pH 6–7). Jednak to nie sam odczyn obornika determinuje wpływ na glebę, lecz procesy biochemiczne zachodzące po jego wprowadzeniu do gleby.
Proces mineralizacji i jego wpływ na pH gleby
Po zaaplikowaniu obornika do gleby rozpoczyna się proces jego rozkładu (mineralizacji), w którym mikroorganizmy glebowe przekształcają związki organiczne w formy mineralne dostępne dla roślin. W pierwszych etapach tego procesu następuje uwolnienie amoniaku (NH₃), który w środowisku glebowym przekształca się w jony amonowe (NH₄⁺). W kolejnych etapach następuje nitryfikacja – utlenianie amonaku do azotanów (NO₃⁻), któremu towarzyszy wydzielanie jonów H⁺, powodujących zakwaszenie gleby.
W konsekwencji intensywnej mineralizacji i nitryfikacji w glebie może dojść do spadku pH, szczególnie w glebach lekkich o niewielkiej pojemności buforowej. Jednak w glebach cięższych i bogatych w węglan wapnia efekt ten może być zminimalizowany lub wręcz niezauważalny.
Rodzaj obornika a tendencje do zakwaszania
Różne rodzaje obornika mają odmienny wpływ na odczyn gleby. Najważniejsze różnice:
-
Obornik bydlęcy – ma zrównoważone działanie i nie powoduje istotnego zakwaszenia. Działa stabilizująco na odczyn gleby dzięki wysokiej zawartości substancji organicznej.
-
Obornik koński – ze względu na mniejszą zawartość wapnia oraz szybszy rozkład może powodować lekkie zakwaszenie, zwłaszcza w glebach ubogich.
-
Obornik świński – jest bogaty w azot w formie amonowej, co w wyniku nitryfikacji może prowadzić do wyraźniejszego spadku pH gleby.
-
Obornik kurzy (drobiowy) – ma wysokie stężenie składników mineralnych, ale często zawiera także wapń, który może częściowo neutralizować kwaśne produkty rozkładu. Niemniej jednak, jego nadmierne stosowanie może przyczyniać się do zakwaszenia.
Wpływ częstotliwości i dawek obornika
Jednorazowe zastosowanie umiarkowanej dawki dobrze przefermentowanego obornika rzadko prowadzi do istotnych zmian w odczynie gleby. Problem może pojawić się przy systematycznym, corocznym stosowaniu dużych dawek obornika, zwłaszcza w połączeniu z intensywną uprawą roślin wymagających wysokiego nawożenia azotem.
Zakwaszenie gleby może być wtedy efektem nie tylko samego obornika, lecz także akumulacji produktów przemian azotowych i utraty kationów zasadowych (Ca²⁺, Mg²⁺, K⁺). Dlatego tak istotne jest, by kontrolować odczyn gleby przy regularnym nawożeniu organicznym.
Znaczenie pH gleby i praktyki kompensacyjne
pH gleby wpływa na przyswajalność składników pokarmowych, aktywność mikroorganizmów oraz zdrowie roślin. Większość roślin ogrodniczych preferuje lekko kwaśne do obojętnych gleb (pH 6,0–7,0). W przypadku systematycznego stosowania obornika warto regularnie monitorować pH gleby (co najmniej raz na 2–3 lata), zwłaszcza w glebach lekkich i piaszczystych.
Jeśli obserwuje się tendencję do zakwaszenia, należy stosować praktyki wapnowania – aplikacja nawozów wapniowych (np. wapno rolnicze, dolomit, kreda nawozowa) pozwala utrzymać właściwy odczyn i poprawia warunki dla rozwoju roślin oraz mikroflory glebowej.
Wnioski praktyczne
Choć obornik może przyczyniać się do stopniowego zakwaszenia gleby, jego wpływ zależy od wielu zmiennych: rodzaju obornika, dawek, częstotliwości stosowania oraz właściwości samej gleby. Zakwaszenie nie jest zatem nieuniknionym skutkiem nawożenia obornikiem, lecz możliwym zjawiskiem, które można skutecznie kontrolować.
Aby maksymalizować korzyści płynące z nawożenia obornikiem i minimalizować ryzyko zakwaszenia, zaleca się:
-
Stosowanie dobrze przefermentowanego obornika w odpowiednich dawkach (20–40 t/ha).
-
Rotacyjne nawożenie, z przerwami co 2–3 lata.
-
Regularne badania odczynu gleby i stosowanie wapnowania w razie potrzeby.
-
Uwzględnienie rodzaju gleby i jej pojemności buforowej przy planowaniu nawożenia.
