Datura (Datura spp.) to rodzaj roślin należący do rodziny psiankowatych (Solanaceae), obejmujący około 9–10 gatunków, w tym popularne w uprawie Datura stramonium (bieluń dziędzierzawa), Datura inoxia i Datura metel. Rośliny te są często uprawiane w ogrodach przydomowych i zieleni miejskiej ze względu na efektowne, duże, lejkowate kwiaty oraz egzotyczny pokrój. Datury bywają mylone z pokrewnym rodzajem Brugmansia, jednak różnią się m.in. kierunkiem wzrostu kwiatów – u datury są one skierowane ku górze, podczas gdy u Brugmansii – ku dołowi.
Substancje toksyczne obecne w daturze
Wszystkie części roślin z rodzaju Datura zawierają silnie trujące alkaloidy tropanowe, przede wszystkim atropinę, skopolaminę oraz hioscyjaminę. Są to związki oddziałujące na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy, wykazujące działanie antycholinergiczne. Ich stężenie może się różnić w zależności od gatunku, wieku rośliny, warunków siedliskowych oraz pory roku.
Największe stężenie toksyn obserwuje się zwykle w nasionach i liściach, ale nawet kontakt ze skórą czy przypadkowe spożycie niewielkiej ilości pyłku może być niebezpieczne – zwłaszcza dla dzieci, zwierząt domowych oraz osób z chorobami neurologicznymi.
Objawy zatrucia u ludzi
Zatrucie daturą u ludzi może mieć bardzo poważne konsekwencje. Objawy pojawiają się zwykle w ciągu 30–60 minut od kontaktu lub spożycia i mogą obejmować:
-
rozszerzenie źrenic (mydriasis),
-
suchość w jamie ustnej,
-
przyspieszenie akcji serca (tachykardia),
-
dezorientację, halucynacje,
-
pobudzenie psychoruchowe, a następnie letarg,
-
zaburzenia równowagi i koordynacji ruchowej,
-
trudności w oddychaniu,
-
w skrajnych przypadkach – śpiączkę lub zgon.
Ze względu na silne działanie psychotropowe, datura była wykorzystywana w praktykach rytualnych przez niektóre kultury, jednak obecnie jej użycie do celów rekreacyjnych jest nielegalne i wysoce niebezpieczne.
Zatrucia u zwierząt
Zwierzęta domowe, takie jak psy, koty oraz gryzonie, są szczególnie narażone na zatrucie daturą, głównie przez przypadkowe spożycie liści lub nasion. Objawy są podobne do tych obserwowanych u ludzi – mogą obejmować wymioty, biegunki, ataksję, drgawki, a nawet śmierć. Datury stanowią także zagrożenie dla zwierząt gospodarskich, takich jak bydło czy konie, szczególnie gdy roślina przedostanie się do paszy lub zielonki.
Bezpieczna uprawa datury w ogrodzie
Mimo swojej toksyczności, datura jest nadal chętnie sadzona w ogrodach ze względu na swój efekt dekoracyjny. Praktycy ogrodnictwa, decydujący się na jej uprawę, powinni przestrzegać określonych zasad bezpieczeństwa:
-
Miejsce uprawy – należy unikać sadzenia datury w miejscach dostępnych dla dzieci i zwierząt.
-
Ochrona osobista – podczas przycinania, przesadzania czy rozmnażania rośliny należy używać rękawiczek i unikać dotykania twarzy, zwłaszcza oczu.
-
Usuwanie resztek roślinnych – po pracach pielęgnacyjnych resztki roślin powinny być natychmiast usuwane i utylizowane w sposób uniemożliwiający przypadkowy kontakt z innymi użytkownikami ogrodu.
-
Oznakowanie – w ogrodach edukacyjnych czy publicznych warto oznaczyć roślinę jako trującą, aby uświadomić odwiedzającym potencjalne ryzyko.
Alternatywy dla datury w ogrodach przydomowych
Ogrodnicy poszukujący efektownych roślin o podobnych walorach dekoracyjnych, ale bez właściwości toksycznych, mogą rozważyć uprawę alternatywnych gatunków, takich jak:
-
Ipomoea purpurea (wilec purpurowy) – roślina jednoroczna o dużych, lejkowatych kwiatach,
-
Hibiscus syriacus (ketmia syryjska) – krzew o dużych kwiatach i mniejszym ryzyku toksyczności,
-
Thunbergia alata (czarnooka Zuzanna) – pnącze o jaskrawych kwiatach, bez znanych właściwości trujących.
Datura to roślina o wyjątkowej urodzie, ale także o wysokim potencjale toksycznym. Jej uprawa wymaga świadomego podejścia i znajomości zagrożeń, jakie niesie kontakt z jej alkaloidami tropanowymi. Dla profesjonalistów z branży ogrodniczej kluczowe jest stosowanie środków ostrożności zarówno w czasie pielęgnacji, jak i przy projektowaniu przestrzeni zielonych, w których roślina ta ma się znaleźć. Warto rozważyć alternatywy, szczególnie w ogrodach rodzinnych, edukacyjnych i przestrzeniach publicznych, gdzie bezpieczeństwo użytkowników ma najwyższy priorytet.
